Onterven • Wettelijke Rechten
Iets of slechts het niets?
Geschatte leestijd: 14 minuten
Kan een kind of echtgenoot, worden onterfd? Ja, dat kan. Maar alleen bij testament. Een kind houdt ondanks onterving altijd recht op de legitieme portie, het wettelijk minimum. In voorkomende gevallen kan een echtgenoot ondanks onterving een beroep doen op het (verzorgings)vruchtgebruik. Wilt u iemand onterven? Laat u zich dan goed informeren over de gevolgen. Bent u onterfd en wilt u zich daar niet bij neerleggen? Kijk wat de mogelijkheden zijn!
Inhoudsopgave
- Wanneer kan een vraag over onterving spelen?
- Hoe werkt onterving?
- Kan een kind of een echtgenoot worden onterfd?
- De wettelijke rechten van een kind
- De wettelijke rechten van een echtgenoot
- Het huwelijksvermogensregime
- Kan voor mijn overlijden bekend worden dat ik iemand heb onterfd?
- Houd uw testament up to date en laat u informeren!
- Wat kan/moet ik doen als ik onterfd ben?
- Onterven • Wettelijke Rechten • Gerelateerde onderwerpen
Wanneer kan een vraag over onterving spelen?
Als er geen testament is gemaakt, bepaalt de wet wie de erfgenamen zijn. De wet gaat uit van wat de meeste mensen doorgaans zouden willen en heeft de erfgenamen in groepen verdeeld. Juristen spreken van “het groepenstelsel” of “het parentele stelsel”. Daarnaast speelt plaatsvervulling een rol. Lees meer over plaatsvervulling.
De wet verdeeld de erfgenamen in vier groepen.
Komt iemand te overlijden, dan wordt gekeken naar wie wordt achtergelaten en in welke groep die valt.
In de eerste groep staan de echtgenoot en de kinderen. Blijft er een echtgenoot en een kind (of kinderen) achter, dan zijn zij de erfgenamen en is de wettelijke verdeling van toepassing. Zijn er alleen nog kinderen, dan zijn de kinderen erfgenaam en erven zij een gelijk deel.
Het gebeurt geregeld dat mensen van de wettelijke bepalingen willen afwijken. In dat geval gaat de vraag over onterving spelen.
Hoe werkt onterving?
Onterven kan, maar alleen bij (depot) testament.
Wilt u afwijken van de wettelijke regeling, dan zult u dus naar de notaris moeten om een testament te laten maken. In het testament kunt u laten opnemen wie uw erfgenamen zijn. Dat kan en mag iedereen zijn, ook een goed doel.
Als u in uw testament niet (al) de wettelijke erfgenamen opneemt, maar u ook (of uitsluitend) andere erfgenamen benoemt, dan is sprake van een “impliciete” onterving.
In het testament kunt u ook expliciet onterven, door een onterving ondubbelzinnig op te laten schrijven. U bepaalt dan uitdrukkelijk dat u “X” onterft.
Waarom zou u expliciet onterven?
Stel dat de door u gewenste erfgenamen er niet meer zijn, of zij de nalatenschap verwerpen. Dan heeft het testament geen effect. In zo een geval vallen we terug op de wet en zullen we (dus) opnieuw moeten kijken naar de wet(telijke erfgenamen).
Is sprake van een impliciete onterving, dan komen opnieuw alle wettelijke erfgenamen (per groep) aan de beurt. Bij een expliciete onterving komt de met name genoemde (onterfde) persoon niet meer aan bod, dus ook niet als die voor de wet wel erfgenaam zou zijn.
Wilt u echt niet dat een bepaalde persoon van u erft, dan ligt een expliciete onterving (dus) het meest voor de hand.
Kan een kind of een echtgenoot worden onterfd?
Ja, dat kan. Er is echter wel een maar….
Omdat kinderen en echtgenoten haast als vanzelfsprekend als erfgenamen worden beschouwd, hebben zij bij onterving nog wel (wettelijke) rechten. Van die rechten kan niet worden afgeweken.
U kunt er dus niet voor zorgen dat een kind helemaal niets krijgt, althans niet enkel door een onterving.
De wettelijke rechten van een kind
Als een kind is onterfd, heeft hij/zij nog altijd wel recht op de legitieme portie. Hoewel onjuist, wordt dat in de volksmond ook wel eens het “het kindsdeel” genoemd. De legitieme portie is een minimumdeel waarop altijd recht bestaat.
Gevoelsmatig krijgt een kind dus wel iets uit de erfenis. Het kind komt dan echter formeel gezien niet op als erfgenaam, maar als schuldeiser van de nalatenschap.
Een kind moet wel een beroep doen op het kindsdeel en zal dus – met andere woorden – de legitieme portie moeten opeisen. En wel binnen vijf jaar na het overlijden. De termijn van vijf jaar is een harde termijn en gaat lopen vanaf het moment van het overlijden. Óók als een kind van het overlijden geen weet had. Zijn er vijf jaar verstreken en klopt een kind daarna pas aan, dan kan hij/zij geen rechten meer geldend maken.
Lees meer over de legitieme portie.
In sommige gevallen kunnen kinderen ook aanspraak maken op andere wettelijke rechten. Dat kan het geval zijn als een kind gedurende zijn meerderjarigheid arbeid heeft verricht voor de overledene, zonder daarvoor een passende beloning te hebben gekregen (4:36 BW), of als sprake is van een kind onder de 21 dat een bedrag nodig heeft voor de verzorging, opvoeding, levensonderhoud of studie (4:35 BW). Juristen noemen die rechten “de som ineens”.
Als een kind een beroep wil doen op een som ineens, moet hij (of bij minderjarigheid: de wettelijke vertegenwoordiger) dit doen binnen negen maanden na het overlijden, of binnen een (kortere) redelijke termijn, als die is gesteld. Heeft het kind tijdig een beroep gedaan op de som ineens, dan dient het kind nog rekening te houden met de verjaringstermijn van een jaar. Het kind zal de verjaring – zo lang er niet is betaald – steeds tijdig moeten stuiten.
De wettelijke rechten van een echtgenoot
Voor een echtgenoot of partner bestaat geen legitieme portie. In de wet is dus geen minimum opgenomen zoals dat voor kinderen wel het geval is.
Een echtgenoot of partner heeft in sommige gevallen wel andere wettelijke rechten, waarvan bij testament niet kan worden afgeweken:
- Als de woning ten tijde van het overlijden ook werd bewoond door de echtgenoot, en die woning valt in de nalatenschap, dan heeft de echtgenoot het recht om die woning ten minste een half jaar te blijven bewonen (4:28 BW). Ook de inboedel mag de echtgenoot gedurende die termijn blijven gebruiken.
- Als de echtgenoot door het testament niet of niet de enig rechthebbende is op een tot de nalatenschap behorende woning (die ten tijde van het overlijden samen – of door de onterfde echtgenoot alleen – bewoond werd), dan heeft de onterfde echtgenoot in beginsel recht op het vruchtgebruik van die woning (en de inboedel) en zullen de erfgenamen in principe moeten meewerken aan het vestigen van het vruchtgebruik (4:29 BW).
Let op: de echtgenoot moet zich op dit artikel beroepen, en wel binnen zes maanden na het overlijden (of binnen een redelijke termijn, als die is gesteld). Heeft de echtgenoot tijdig aanspraak gemaakt, dan zal de echtgenoot die aanspraak vervolgens steeds tijdig moeten stuiten.
Het recht van vruchtgebruik bestaat niet, of kan ongedaan worden gemaakt, als de erfgenamen zouden kunnen bewijzen dat de echtgenoot aan het vruchtgebruik voor zijn verzorging geen behoefte heeft.
- Als de echtgenoot voor zijn verzorging (ook) behoefte heeft aan het vruchtgebruik van andere tot de nalatenschap behorende goederen, dan zijn de erfgenamen in beginsel gehouden tot het vestigen daarvan. De echtgenoot zal die behoefte wel moeten bewijzen (4:30 BW).
Let op: ook voor dit artikel geldt een (verval) termijn. De echtgenoot zal binnen een jaar na het overlijden een beroep op dit artikel moeten hebben gedaan (of binnen een redelijke termijn, als die is gesteld).
Heeft de echtgenoot tijdig aanspraak gemaakt, dan zal de echtgenoot die aanspraak vervolgens steeds tijdig moeten stuiten.
Volledigheidshalve: de hiervoor genoemde artikelen zijn vereenvoudigd weergegeven. Of een echtgenoot het recht daadwerkelijk geldend kan maken, hangt af van de omstandigheden van het geval en de toepassing van de bij deze artikelen behorende overige wettelijke bepalingen.
Het huwelijksvermogensregime
Bij het afwikkelen van een nalatenschap is altijd van belang (eerst) te kijken naar het huwelijksvermogensregime waarin de overledene en de echtgenoot waren gehuwd. Is geen sprake van een huwelijk of geregistreerd partnerschap, maar wel van “samenwoners”, dan kan de inhoud van een samenlevingsovereenkomst van belang zijn.
Formeel zal namelijk eerst de huwelijksgemeenschap moeten worden verdeeld, of uitvoering moeten worden gegeven aan de samenlevingsovereenkomst. Pas daarna is duidelijk wat tot de nalatenschap van de overledene behoort.
Voorbeeld:
Stel dat partijen waren gehuwd in de oude gemeenschap van goederen, waarbij elke echtgenoot recht heeft op de helft van al bezittingen (en schulden).
Veronderstel dat de vrouw 1 miljoen in die gemeenschap heeft gebracht en de man niets. Stel voorts dat de man door de vrouw is onterfd en de vrouw als eerst komt te overlijden.
Als gevolg van de oude gemeenschap van goederen komt aan de man – ondanks de onterving – € 500.000,- toe. Niet op grond van het erfrecht (of het testament), maar op grond van het huwelijksvermogensrecht dat op hun situatie van toepassing is.
Ondanks de onterving ontvangt de man dus € 500.000,-. De andere helft valt in de nalatenschap en komt door de onterving toe aan de erfgenamen. De man kan dan mogelijk nog aanspraak maken op de andere wettelijke rechten als hiervoor genoemd. Uit de omstandigheden van het geval zal moeten blijken of hij aan die voorzieningen ook wel daadwerkelijk behoefte heeft.
Kan voor mijn overlijden bekend worden dat ik iemand heb onterfd?
Nee. In principe niet.
Als u besluit iemand te onterven, dan is dat een aangelegenheid die juridisch gezien alleen u aan gaat. U kunt zelf naar de notaris gaan om een testament te maken, of om een eerder testament te wijzigen. Wat u in het testament zet, bepaalt u zelf.
De notaris zal nooit informatie (mogen) geven over de inhoud van een testament zo lang u nog leeft.
Wilt u niet dat de inhoud van uw testament bekend wordt? Zorg er dan dus ook zelf goed voor dat het niet gemakkelijk te vinden is in een kast of op de computer.
Houd uw testament up to date en laat u informeren!
Als u iemand wilt onterven dan kan dat verschillende redenen hebben. Gevoelsmatig kan onterving een hele moeilijke beslissing zijn én afhankelijk van de periode waarin u zich bevindt. Het kan zijn dat u een verstoorde relatie heeft met een kind, maar even zo goed zou het ook kunnen dat in een later stadium sprake is van verzoening.
Soms kiezen mensen voor onterving omdat een kind op een bepaald moment niet zelf verstandig met geld kan om gaan, of zelfs onder bewind is gesteld. Niet alleen kan die situatie wijzigen, maar als alleen dat de reden voor onterving is kan ook worden gekeken naar andere mogelijke oplossingen, zoals bijvoorbeeld het instellen van een testamentair bewind.
Het is van belang dat u zich goed laat informeren over de onterving en de (juridische) gevolgen daarvan. Heeft u eenmaal iemand onterfd, maar verandert de situatie in een later stadium, hou er dan rekening mee dat u het testament opnieuw zal moeten wijzigen. De inhoud van het testament is (uitzonderingen daargelaten) namelijk bepalend. Kortom: als u iemand heeft onterfd, dan blijft die onterving staan. Ook als later sprake is geweest van verzoening.
Wat kan/moet ik doen als ik onterfd ben?
De keuze om iemand te onterven kan een moeilijke zijn, maar nog moeilijker is het soms om erachter te komen dat u bent onterfd.
Sommige mensen voelen het aankomen, of zijn er zelfs van in kennis gesteld. Voor anderen kan het een complete verrassing zijn en tot onbegrip, frustratie, verdriet en boosheid leiden. En dat is bepaald niet onbegrijpelijk, vooral in situaties waarin een echtgenoot blijkt te zijn onterfd en daar niets van wist.
Wat kunt u doen?
- Berusten
U kunt vrede hebben met de onterving, bijvoorbeeld als u er begrip voor heeft dat de overledene graag iets na liet aan een goed doel. Of als in uw plaats uw kinderen zijn benoemd als erfgenaam, zodat zij een studie kunnen betalen of een woning kunnen kopen.
Het kan ook zijn dat u simpelweg niets meer met de overledene en de afwikkeling van de nalatenschap te maken wil hebben.
Is van zo een geval sprake, dan hoeft u niets te doen. De nalatenschap gaat dan eenvoudigweg naar de personen die (wel) in het testament zijn genoemd. - Beroep doen op de legitieme of andere wettelijke rechten
Wilt u niet berusten in de onterving, dan kunt u als kind een beroep doen op uw legitieme portie. Als echtgenoot kunt u mogelijk een beroep doen op de “andere wettelijke rechten”.
U zult dan wel zelf in actie moeten komen door aanspraak te maken bij de executeur, de vereffenaar en/of de erfgenamen. Let u er op dat u dat wel tijdig doet en dat u kunt bewijzen dat u op tijd aanspraak heeft gemaakt! - Testament nietig laten verklaren of uitleggen?
Het kan gebeuren dat u ervan overtuigd bent dat wat in het testament staat niet klopt. Of anders gezegd, dat wat daar in staat niet de wil van de overledene kan zijn geweest.
In uitzonderlijke gevallen kunt u een testament aanvechten, bijvoorbeeld als u kunt bewijzen dat de overledene ten tijde van het maken van het testament niet meer wilsbekwaam was (zijn/haar wil niet meer kon bepalen) en/of onder druk is gezet.
Het ongeldig laten verklaren van een testament is vaak heel moeilijk. Enerzijds omdat u het bewijs draagt van uw stelling en anderzijds omdat notarissen bij het maken van een testament zelf ook moeten toetsen/zich ervan moeten overtuigen dat dat wat wordt opgeschreven echt is wat de testateur wil, en hij/zij de gevolgen daarvan kan overzien. Twijfelt een notaris, dan zal die het stappenplan wilsbekwaamheid (moeten) volgen.
De notaris heeft dus (ook) een poortwachter functie. Evengoed kan het in uitzonderlijke gevallen nog wel eens mis gaan.
Het kan ook voorkomen dat de inhoud van een testament niet duidelijk is, of uitleg behoeft. Dat is het geval als een testament zonder die uitleg geen duidelijke zin heeft, of sprake is van een vergissing.
Stel dat in het testament staat: “Ik benoem mijn buurman Jan tot erfgenaam, omdat hij mij zo goed heeft geholpen na mijn auto ongeluk”. Stel ook dat de overledene ten tijde van zijn overlijden woonde naast een buurman met de naam Jan, maar ten tijde van het maken van het testament woonde naast een andere Jan. In zo een geval kan sprake zijn van onduidelijkheid en zal het testament voor uitleg in aanmerking komen. Vraag is dan: wat heeft erflater bedoeld?
In dit voorbeeld kan dat vermoedelijk eenvoudig worden opgelost. Al lastiger zou het worden als in het testament alleen zou staan “Ik benoem mijn buurman tot erfgenaam”. Welke buurman wordt dan bedoeld? In zo een geval kan aan uitleg van een testament worden toegekomen.
Heeft u een vraag over onterving, de legitieme portie of de andere wettelijke rechten? Of heeft u hulp nodig bij het inroepen van de legitieme portie of de berekening ervan?
Veel gestelde vragen • Onterven en Wettelijke Rechten
Als u wilt afwijken van de wettelijke regels, en u wilt bijvoorbeeld een kind of een echtgenoot onterven, dan kan dat. U zult dan wel een testament moeten maken.
Nee, in beginsel niet. Althans niet als erfgenaam.
Wel is in de wet een aantal wettelijke rechten opgenomen, waarvan bij testament niet kan worden afgeweken. Zo kan een onterfd kind altijd een beroep doen op zijn legitieme portie.
Een onterfde echtgenoot kan soms – afhankelijk van de situatie – een beroep doen op het recht van vruchtgebruik van woning en inboedel. Dat voelt misschien alsof er toch aanspraak kan worden gemaakt op uw nalatenschap.
Ja, dat kan. Althans zo lang als u wilsbekwaam bent. U zult wel altijd een notaris moeten inschakelen.
Jazeker, dat kan. Een notaris zal uw testament zo lang u leeft geheim houden en daarover ook geen uitspraken doen. Eerst na uw overlijden zal een notaris uw testament ter inzage geven, en dan in beginsel alleen aan belanghebbenden.
Dat hangt af van uw situatie. Een onterfd kind heeft andere rechten dan een onterfde echtgenoot. Wilt u niet berusten in de onterving? Laat u zich dan informeren over de verschillende (on)mogelijkheden en doet u dat ook tijdig! Het erfrecht kent soms korte termijnen waarbinnen een aanspraak moet worden gemaakt, op straffe van verval.