Erfenis • Aanvaarden of weigeren?
Bezint eer gij begint!
Geschatte leestijd: 8 minuten
Als u erfgenaam bent is de eerste vraag die u zich zou moeten stellen of u de erfenis wilt aanvaarden of weigeren. In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, bent u niet verplicht om een nalatenschap te aanvaarden of af te wikkelen. Wilt u de nalatenschap aanvaarden, dan kan dat op twee manieren: zuiver of beneficiair. Let goed op: aanvaardt u zuiver (al dan niet door feitelijk handelen en dus “per ongeluk”), dan dient u met uw privé vermogen in staan voor eventuele schulden van de nalatenschap. Een vaak onwenselijke situatie. Wilt u advies over wat u als erfgenaam wel…
Welke keuzes heb ik?
Na het openvallen van de nalatenschap, heeft elke erfgenaam drie keuzes (de erfgenamen hoeven niet dezelfde keuze te maken).
Wilt u erfgenaam zijn, dan kunt u zuiver of beneficiair aanvaarden. Wilt u de nalatenschap weigeren, dan kunt u de erfenis verwerpen.
Zuiver aanvaarden
Aanvaardt u zuiver, dan treedt u in alle rechten en verplichtingen die de overledene had. Zijn de schulden van de nalatenschap hoger dan de bezittingen, dan wordt u in privé aansprakelijk voor die schulden. Dat geldt ook voor de schulden die ten tijde van het overlijden nog niet bekend waren, of die later zijn ontstaan.
Beneficiair aanvaarden
Aanvaardt u beneficiair, dan accepteert u de nalatenschap “onder het voorrecht van boedelbeschrijving”. Het wordt ook wel “de veilig manier van aanvaarden” genoemd, en dat is het ook.
Bij beneficiaire aanvaarding bent u niet in privé aansprakelijk als de schulden van de nalatenschap hoger blijken te zijn dan de baten.
Aanvaardt één van de erfgenamen de nalatenschap beneficiair, dan gelden er bijzondere regels voor de afwikkeling en zal de vereffeningsprocedure moeten worden gevolgd.
Verwerpen
Het kan zijn dat u erfgenaam bent, maar eenvoudigweg niets met de nalatenschap te maken wilt hebben. Dat kan verschillende redenen hebben. Bijvoorbeeld omdat de relatie met de overledene ernstig was verstoord, u niet geconfronteerd wilt worden met de andere erfgenamen, of omdat u zeker weet dat er sprake is van hoge schulden.
Wat de reden ook is; het staat u altijd vrij om de nalatenschap te verwerpen. Verwerpt u; dan bent u officieel nooit erfgenaam geweest.
Volledigheidshalve twee kanttekeningen:
- Als u de nalatenschap verwerpt, heeft u ook geen recht op de legitieme portie. Dat is alleen anders als u gelijktijdig met de verwerping ook aangeeft dat u wel aanspraak op de legitieme portie wilt maken. Dat wordt door juristen “de contantenverklaring” genoemd. Deze verklaring dient in beginsel binnen drie maanden na het overlijden te worden gedaan, maar kan op verzoek door de kantonrechter worden verlengd.
- Maakt u aanspraak op een uitkering van Overheidswege, bijvoorbeeld een bijstandsuitkering? Of zit u in de schuldsanering? Dan kan soms wel sprake zijn van een verplichting tot aanvaarden. Of anders: een verwerping kan van invloed zijn of u worden tegengeworpen. Als die situatie zich voor doet: laat u zich dan goed informeren.
Hoe maak ik mijn keuze bekend?
U kunt naar een notaris gaan om uw keuze door te geven. De notaris zal dat vastleggen in een “verklaring van aanvaarding” en dat desgewenst ook opnemen in een verklaring van erfrecht.
Wilt u de nalatenschap verwerpen of beneficiair aanvaarden, dan zal daarvan een akte moeten worden opgemaakt bij de rechtbank. Dat kan de notaris voor u regelen, maar u kunt dat ook zelf doen.
Een keuze kan soms ook worden afgeleid uit een handeling, of juist door stil te zitten. Hieronder puntsgewijs de mogelijkheden daar waar het zuiver aanvaarden, beneficiair aanvaarden of verwerpen betreft:
- U maakt uw keuze zelf bekend – al dan niet door tussenkomst van een notaris – door het afleggen van een verklaring bij de griffie van de rechtbank.
- U heeft op een bepaalde wijze gehandeld.
Sommige (feitelijke) handelingen kunnen als een daad van zuivere aanvaarding worden gezien, met alle gevolgen van dien. Heeft u bijvoorbeeld sieraden vast onderling verdeeld, weggegeven of zonder overleg verkocht, dan bestaat de mogelijkheid dat ervan wordt uitgegaan dat u de nalatenschap zuiver heeft aanvaard. Óók als u de nalatenschap kort daarna officieel beneficiair heeft aanvaard. Let dus goed op wat u doet om te voorkomen dat u de erfenis niet per ongeluk zuiver aanvaardt.
- U houdt zich stil en doet niets. Soms heeft dat gevolgen en kan dat leiden tot zuivere of beneficiaire aanvaarding. Niets doen kan geen verwerping tot gevolg hebben.
Wanneer leidt niets doen tot aanvaarding?
- Als een belanghebbende de kantonrechter heeft verzocht om u een termijn te geven waarbinnen u zich moet uitlaten over (de wijze van) aanvaarding of verwerping. Heeft de kantonrechter u een termijn gegeven, en reageert u niet? Dan wordt ervan uitgegaan dat u de nalatenschap zuiver heeft aanvaard (4:192, lid 2 BW).
- Als één van de andere erfgenamen de nalatenschap beneficiair heeft aanvaard en u daarmee bekend bent geworden. Onderneemt u binnen drie maanden nadat u daarmee bekend bent geworden niets (laat u binnen die termijn niet weten dat u de nalatenschap zuiver aanvaardt of verwerpt), dan wordt u geacht de nalatenschap ook beneficiair te hebben aanvaard (4:192, lid 4 BW).
Kan ik mijn keuze veranderen?
Nee, volgens de hoofdregel kan dat niet. Heeft u eenmaal een keuze gemaakt (of is door feitelijk handelen sprake van zuivere aanvaarding), dan kunt u dat niet meer terugdraaien. Een eenmaal gemaakte keuze is onvoorwaardelijk, of die keuze nu per ongeluk was of expres.
Dus: Bezint voor u begint!
Op deze hoofdregel bestaat sinds 2016 slechts één uitzondering, die in het leven is geroepen bij de invoering van de wet BETS (wet Bescherming Erfgenamen Tegen Schulden).
Is de nalatenschap zuiver aanvaard, maar wordt u nadien als erfgenaam geconfronteerd met een onverwachte schuld, dan kunt u de kantonrechter verzoeken om u te machtigen de nalatenschap alsnog beneficiair te aanvaarden (4:194a BW). Dat verzoek moet worden gedaan binnen drie maanden nadat de schuld is ontdekt.
Dit soort verzoeken wordt in uitzonderlijke gevallen toegewezen. Het gaat er namelijk niet alleen om dat u niet wist dat sprake was van een schuld, maar ook dat u dat niet behoorde te weten. Er is dus sprake van een onderzoeksplicht.
Advies
Wij adviseren erfgenamen vrijwel altijd om beneficiair te aanvaarden, ook als niet zeker is of er schulden zijn, of als u zeker denkt te weten dat er geen schulden zijn. Beneficiaire aanvaarding is nu eenmaal de meest veilige weg.
Heeft u vragen over de wijze van aanvaarding, stelt een schuldeiser dat u zuiver heeft aanvaard terwijl dat volgens u niet zo is, of wordt u geconfronteerd met andere kwesties aangaande de aanvaarding/verwerping?
Veel gestelde vragen over aanvaarden of weigeren van een erfenis
Ja, dat kan. Erfgenamen hebben het recht om een erfenis te verwerpen als zij dat willen. Let wel goed op de gevolgen daarvan.
Wilt u bijvoorbeeld wel aanspraak maken op de legitieme? Dan is dat aan regels gebonden. Heeft u een uitkering van overheidswege, bijvoorbeeld een bijstandsuitkering? Of zit u in de schuldsanering? Dan kan soms sprake zijn van een verplichting tot aanvaarding. Of anders: een verwerping kan van invloed zijn en u worden tegen geworpen. Wilt u verwerpen; laat u zich dan eerst goed adviseren!
Nee, dat kan niet. De wijze van aanvaarding en verwerping is onherroepelijk en heeft terugwerkende kracht. Eenmaal verworpen kunt u later niet alsnog aanvaarden. Andersom is evenmin mogelijk.
Wel kan – in zeer uitzonderlijke gevallen – een zuivere aanvaarding alsnog worden omgezet in een beneficiaire aanvaarding, althans ten aanzien van bepaalde (onverwachte) schulden.
Nee, dat kan niet. U aanvaardt of verwerpt de nalatenschap in zijn geheel. U kunt dus niet een deel van de erfenis wel aanvaarden en een ander deel niet.
Dat hangt ervan af of u dat doet met hulp van een notaris is of niet. Verwerping of beneficiaire aanvaarding moet worden ingeschreven bij de griffie van de rechtbank. Het inschrijven kunt u met hulp van een notaris doen (vaak gebeurt dat als de notaris ook een verklaring van erfrecht voor u maakt), maar u kunt het ook zelf doen.
U vult dan een formulier verwerpen nalatenschap of een formulier beneficiair aanvaarden van de nalatenschap in. Dat formulier stuurt u naar de griffie van de rechtbank, of liever: u geeft het daar af. Het inschrijven van dat formulier kost € 130,- (2023). Bent u met meer mensen samen en schrijft u tegelijk in; dan bent u samen dit bedrag (griffiegeld) verschuldigd.
Nee, dat is een misverstand. Niets doen kan alleen tot zuivere aanvaarding leiden als een belanghebbende aan de kantonrechter heeft verzocht om aan u een termijn te geven waarbinnen u zich moet uitlaten over de (wijze van) aanvaarding of verwerping. Wordt die termijn gegeven en reageert u niet binnen die termijn? Dan wordt ervan uitgegaan dat u de nalatenschap zuiver heeft aanvaard.