Erfenis • Erfenis en afwikkeling
Geschatte leestijd: 14 minuten
Als iemand komt te overlijden, dan laat hij iets (en heel soms: niets) na. Dat wat wordt nagelaten wordt in de volksmond “de erfenis” genoemd. Juristen noemen dat “de nalatenschap”. Hoe moet een nalatenschap worden afgewikkeld? En wie mag de nalatenschap verdelen? Dat hang af van de situatie, maar in elke nalatenschap dient in elk…
Als u de erfenis aanvaardt, treedt u volgens de wet in dezelfde rechtsverhouding als de overledene (ook wel: erflater of erflaatster) had. U volgt de overledene op onder “algemene titel”. Dat betekent dat u in dezelfde rechten én verplichtingen treedt die de erflater had.
Dat kan positief zijn, maar ook negatief uitpakken. Bijvoorbeeld als de erfenis uit weinig bezittingen en veel (meer) schulden bestaat.
Omdat meestal niet 100% zeker is of sprake is van een positieve of negatieve nalatenschap, adviseren wij altijd om de nalatenschap beneficiair te aanvaarden.
TIP
Hoe weet ik of ik erfgenaam ben?
Of u als erfgenaam op komt in een nalatenschap, hangt af van de vraag op welke manier de erflater zijn nalatenschap heeft geregeld.
Als er geen testament is gemaakt, dan is het wettelijk erfrecht (ook wel het ab-intestaat erfrecht) van toepassing. De wet bepaalt in dat geval wie de erfgenamen zijn.
Mensen kunnen (vrijwel volledig) van het wettelijke erfrecht afwijken. Zij zullen daarvoor wel een (depot) testament moeten maken.
Om erachter te komen of iemand een testament heeft gemaakt, kunt u een notaris inschakelen. U kunt ook zelf het CTR (Centraal Testamenten Register) raadplegen. In het CTR staan alle testamenten die een erflater in Nederland heeft gemaakt geregistreerd.
Doorgaans is het laatste testament het testament dat geldig is, omdat eerdere testamenten vaak worden herroepen. Het kan echter ook voorkomen dat sprake is van een (laatste) aanvullend testament. In dat geval is de inhoud van het eerdere testament ook van belang.
In de opgave van het CTR staat vermeld bij welke notaris u het testament kunt opvragen. Die notaris zal het testament alleen (al dan niet gedeeltelijk) ter beschikking stellen, als u belanghebbende bent.
Hoe verloopt de afwikkeling van een erfenis?
Na het overlijden, moet er veel geregeld worden. In eerste instantie zijn dat vooral praktische zaken. Vaak komt u in een “roller coaster” terecht. Het één volgt het ander in rap tempo op en veel tijd om na te denken is er niet.
Het begint met het regelen van de uitvaart. Mogelijk moet een (huur)woning op korte termijn worden leeggehaald en moeten kostbare abonnementen worden opgezegd. Voor wat betreft de afwikkeling is dit het beginstadium dat iedereen doormaakt. Let op dat u in dit stadium de erfenis niet per ongeluk zuiver aanvaard! Voor meer informatie over dat onderwerp klik hierﾠ
Hoe verder na de eerste periode?! Sommige erfenissen zijn overzichtelijk. Als alles daarnaast in goed overleg gaat, dan kan een erfenis vrij snel worden afgewikkeld en verdeeld.
Jammer genoeg kan de afwikkeling ook heel complex zijn, doordat er veel schuldeisers zijn, het juridisch ingewikkeld is en/of de erfgenamen niet op één lijn zitten. Dan kan de afwikkeling jaren duren en zijn er soms procedures nodig om uiteindelijk tot afwikkeling/verdeling te kunnen komen.
Hoewel de afwikkeling per nalatenschap kan verschillen (bij beneficiaire aanvaarding gelden er bijvoorbeeld andere regels!), zetten wij hieronder uiteen welke stappen in het algemeen in elk geval door ons geadviseerd worden.
Stappenplan voor de afwikkeling van een erfenis
Stappenplan voor de afwikkeling van een erfenis
- Stel vast wie de erfgenamen zijn
Stel vast wie de erfgenamen zijn, en of er nog andere verplichtingen voortvloeien uit de wet of het testament.
- Denk goed na over (de wijze van) aanvaarding of het verwerpen van de nalatenschap.
Als erfgenaam bent u niet verplicht een nalatenschap te aanvaarden. U kunt de nalatenschap verwerpen, zuiver aanvaarden of beneficiair aanvaarden.
Wilt u de nalatenschap verwerpen of beneficiair aanvaarden, dan dient u een verklaring af te leggen bij de rechtbank, die daarvan een akte op maakt. Dat klinkt ingewikkelder dan het is.
U kunt een notaris vragen een dergelijke verklaring op te stellen (die kan dan direct worden verwerkt in een verklaring van erfrecht), maar u kunt een dergelijke verklaring ook zelf doen door een formulier in te vullen dat is te vinden op de website van rechtspraak.nl, of door naar de griffie van de rechtbank van de laatste woonplaats van de overledene te gaan.
Aan het opmaken van een akte zijn kosten verbonden (€ 134,-). Die kosten worden “griffierechten” genoemd. Als u met meerdere erfgenamen tegelijk dezelfde verklaring aflegt, betaalt u samen eenmaal het griffierecht. - Controleer wie de nalatenschap mag afwikkelen.
Als er een testament is, dan is daarin vaak ook een executeur benoemd.ﾠ
Afhankelijk van de bevoegdheden die in het testament zijn toegekend, is de executeur de persoon die de nalatenschap afwikkelt. Afwikkelen is trouwens iets anders dan verdelen. Een executeur mag de nalatenschap niet verdelen, tenzij hij ook tot afwikkelingsbewindvoerder met verdelingsbevoegdheid is benoemd.
Een executeur komt pas in het spreekwoordelijke zadel te zitten als hij de taak heeft aanvaard. Een beoogd executeur is daar niet toe verplicht.
Is er geen executeur, dan zijn de erfgenamen samen gerechtigd tot (en verantwoordelijk voor) het afwikkelen van de nalatenschap. De erfgenamen kunnen er natuurlijk voor kiezen om een gemachtigde aan te stellen om namens hen de nalatenschap af te wikkelen.
Is de nalatenschap beneficiair aanvaard, dan zal de nalatenschap moeten worden vereffend. Bij beneficiaire aanvaarding zijn alle erfgenamen samen vereffenaar. Komen zij er niet uit, dan kan de rechtbank een vereffenaar benoemen.
Een vereffenaar wikkelt de nalatenschap af op een voor schuldeisers controleerbare manier. Daarbij dient een aantal stappen te worden doorlopen. Met name als sprake is van een negatieve nalatenschap is het heel belangrijk dat al de stappen goed worden gevolgd. Dit om eventuele aansprakelijkheid te voorkomen.
Als de nalatenschap negatief is, kunt u er bijvoorbeeld niet voor kiezen om de ene schuldeiser (vast) te betalen en de ander(en) niet. Als aan alle wettelijke vereisten is voldaan en na het betalen van al de schuldeisers nog sprake is van een restant, dan kan dat restant worden verdeeld. Lees ook onze pagina voor meer informatie over de vereffening. - Laat een verklaring van erfrecht en/of executele opstellen als sprake is van meerdere erfgenamen.
In veel gevallen is het nodig om aan instanties een verklaring van erfrecht en/of executele te laten zien. Bijvoorbeeld aan een bank (om een rekening te kunnen deblokkeren) of aan een makelaar (om onroerend goed te kunnen verkopen).
Een verklaring van erfrecht is een notariële akte waarin staat of er een testament is gemaakt, wie de erfgenamen zijn (en hoe zij hebben aanvaard),of er een executeur is, of dat er vereffend moet worden. Uit die verklaring blijkt (dus) wie gerechtigd zijn en wie de nalatenschap beheert (of daarover mag beschikken). - Zeg lopende abonnementen op en controleer (levens)verzekeringen en banktegoed(en).
Zorg ervoor dat lopende abonnementen en verzekeringen waaraan geen behoefte meer bestaat worden opgezegd. Behoort tot de nalatenschap een woning; zorg er dan wel voor dat de verzekeringen die daar betrekking op hebben doorlopen (zoals een opstalverzekering). Controleer zo nodig ook of die verzekeringen wel bestaan en/of de premie daarvan tijdig is (en wordt) betaald.
Controleer ook of er misschien aanspraak kan worden gemaakt op uitkering uit een verzekering. Bijvoorbeeld een levensverzekering of een uitvaartverzekering.ﾠ
Tip
Heeft u geen idee of er verzekeringen zijn afgesloten, dan kunt u navraag doen bij het Verbond van Verzekeraars.
Controleer of u goed zicht heeft op al de door erflater aangehouden bankrekeningen
Tip
Vaak is bekend bij welke bank of banken de overledene bankierde, maar soms is dat niet helemaal duidelijk of is er twijfel. Om achter de bankrekeningen van een overledene te kunnen komen kunt u een aanvraag doen bij het Loket Slapende Tegoeden. - Opstellen boedelbeschrijving
Na het overlijden zal de nalatenschap in kaart moeten worden gebracht. Dat gebeurt door een overzicht te maken van alle bezittingen en schulden van de erflater. Dit overzicht wordt een boedelbeschrijving genoemd.
In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht is een boedelbeschrijving niet alleen een beschrijving van de inboedel. In een boedelbeschrijving moeten alle bezittingen (waaronder de inboedel en de sieraden) en alle schulden worden opgenomen.
Uit dit overzicht blijkt waar de erfenis uit bestaat, welke schuldeisers nog betaalt moeten worden, en wat er vermoedelijk voor de verdeling overblijft.
De boedelbeschrijving wordt ook vaak gebruikt als brondocument voor de aangifte erfbelasting. Let wel op; bij de aangifte erfbelasting mag soms van een andere waarde worden uitgegaan dan de daadwerkelijke (verkoop)waarde. De waarde van het onroerend goed is daar een goed voorbeeld van. - Betalen van de schulden van de nalatenschap
Vóór het verdelen van de nalatenschap moeten in beginsel eerst de schulden van de nalatenschap worden betaald. Dat kunnen onbetaalde rekeningen van de overledene zelf zijn, maar ook de kosten van de uitvaart worden geduid als een schuld van de nalatenschap. Daarnaast moet worden gekeken of er uit de wet of het testament nog sprake is van schuldeisers als gevolg van het overlijden.
Heeft de overledene in het testament een legaat opgenomen, dan is dat een schuld van de nalatenschap. Datzelfde geldt voor het de legitieme portie van een (onterfd) kind.
Is de nalatenschap beneficiair aanvaard, dan zal de nalatenschap moeten worden vereffend. Bij beneficiaire aanvaarding zijn alle erfgenamen samen vereffenaar. Komen zij er niet uit, dan kan de rechtbank een vereffenaar benoemen. - Verdeling van de nalatenschap
Na het betalen van de schulden is de nalatenschap meestal klaar voor verdeling.ﾠ
Tenzij er een afwikkelingsbewindvoerder met verdelingsbevoegdheid is benoemd, zijn het de erfgenamen zelf die de verdeling tot stand moeten brengen.ﾠ
Gelukkig gaat dat vaak in goed overleg, maar soms komen partijen er niet uit. Bijvoorbeeld omdat twee erfgenamen allebei hetzelfde goed willen hebben, of omdat er discussie bestaat over de inbreng van giften of de toerekening van schulden. Aparte leerstukken waar elders op de website aandacht aan zal worden besteed.
Lukt het niet om samen tot een verdeling te komen, dan kan de rechter in een zogenoemde verdelingsprocedure worden gevraagd om de knoop door te hakken. Een rechter heeft daarbij een grote mate van vrijheid. Willen twee erfgenamen hetzelfde goed (bijvoorbeeld een woning), dan zal goed moeten worden beargumenteerd waarom de ene partij daarop meer recht heeft dan de ander. Of de rechter dat volgt, valt bepaald niet met zekerheid te zeggen. De rechter kan in theorie zelfs bepalen dat geen van de erfgenamen het goed toebedeeld krijgt en van oordeel zijn dat de woning openbaar zal moeten worden verkocht aan een derde.
Heeft u vragen over de afwikkeling of (onderdelen van) dit stappenplan? Heeft u advies of bijstand nodig of wilt u gewoon even overleg?
Veel gestelde vragen • Afwikkeling van een erfenis.
Of u als erfgenaam op komt in een nalatenschap, hangt af van de vraag op welke manier de erflater zijn nalatenschap heeft geregeld.
Als er geen testament is gemaakt, dan is het wettelijk erfrecht (ook wel het ab-intestaat erfrecht) van toepassing. De wet bepaalt in dat geval wie de erfgenamen zijn.
Mensen kunnen (vrijwel volledig) van het wettelijke erfrecht afwijken. Zij zullen daarvoor wel een (depot) testament moeten maken.
Om erachter te komen of iemand een testament heeft gemaakt, kunt u een notaris inschakelen. U kunt ook zelf het CTR (Centraal Testamenten Register) raadplegen. In het CTR staan alle testamenten die een erflater in Nederland heeft gemaakt geregistreerd.
Doorgaans is het laatste testament het testament dat geldig is, omdat eerdere testamenten vaak worden herroepen. Het kan echter ook voorkomen dat sprake is van een (laatste) aanvullend testament. In dat geval is de inhoud van het eerdere testament ook van belang.
In de opgave van het CTR staat vermeld bij welke notaris u het testament kunt opvragen. Die notaris zal het testament alleen (al dan niet gedeeltelijk) ter beschikking stellen, als u belanghebbende bent.
Na het overlijden, moet er veel geregeld worden. In eerste instantie zijn dat vooral praktische zaken. Vaak komt u in een “roller coaster” terecht. Het één volgt het ander in rap tempo op en veel tijd om na te denken is er niet.
Het begint met het regelen van de uitvaart. Mogelijk moet een (huur)woning op korte termijn worden leeggehaald en moeten kostbare abonnementen worden opgezegd.
Voor wat betreft de afwikkeling is dit het beginstadium dat iedereen doormaakt. Let op dat u in dit stadium de erfenis niet per ongeluk zuiver aanvaard! Voor meer informatie over aanvaarden van een erfenis.
Is er een executeur of vereffenaar benoemd? Dan is die persoon degene die het beheer heeft, de schulden van de nalatenschap moet betalen en de erfenis als het ware gereed maakt voor verdeling. Is een dergelijke persoon er niet: dan zijn de erfgenamen gezamenlijk bevoegd de nalatenschap af te wikkelen. Dat is ook het geval als de nalatenschap beneficiair is aanvaard en de nalatenschap moet worden vereffend. In dat geval zijn de erfgenamen in beginsel samen vereffenaar.
Moet de nalatenschap worden vereffend, dan gelden er andere regels dan wanneer dat niet zo is. In elke nalatenschap zal in elk geval een boedelbeschrijving moeten worden gemaakt en zullen de schulden van de nalatenschap – indien mogelijk – moeten worden betaald. Is er na het betalen van de schulden nog iets over? Dan kunnen de erfgenamen dat verdelen. Voor meer informatie: stappenplan voor afwikkelen erfenis.
Is sprake van een overzichtelijke erfenis en zijn de erfgenamen het met elkaar eens? Dan kan een erfenis binnen enkele maanden zijn afgewikkeld.
Is sprake van een juridisch complexe nalatenschap met veel schuldeisers, moet de nalatenschap worden vereffend en/of kunnen de erfgenamen het nergens over eens worden? Dan kan de afwikkeling van een nalatenschap jaren duren.
Ja, dat kan. Een notaris is niet verplicht om tot verdeling van een nalatenschap te kunnen komen. Dat kan anders zijn als het testament het betrekken van een notaris bij de verdeling voor schrijft, of in een testament een notaris als afwikkelingsbewindvoerder is benoemd. Is dat niet het geval: dan kunt u als erfgenamen de erfenis verdelen zonder inschakeling van een notaris.
Een notaris kan wel nodig zijn voor het laten opstellen van een verklaring van erfrecht of een verklaring van executele. Die documenten zijn doorgaans nodig om (bijvoorbeeld) over banktegoed te kunnen beschikken.
Is de nalatenschap overzichtelijk en kunt u die zelf afwikkelen en verdelen, dan zijn de kosten beperkt tot de kosten van de verklaring van erfrecht/executele, de kosten van griffierecht (bij beneficiaire aanvaarding of verwerping) en de kosten van eventueel in te schakelen derden, zoals een deskundige voor hulp bij het indienen van de aangifte erfbelasting, een makelaar voor de verkoop van de woning, etc. Kunt u het meeste zelf? Dan zijn de kosten voor afwikkeling beperkt.
Is het afwikkelen van een nalatenschap complex, komt u er onderling niet uit en heeft u hulp nodig van een advocaat of een notaris? Dan zullen de te maken kosten van die bijstand afhangen van het afgesproken uurtarief en het aantal uren dat de notaris/advocaat aan het dossier zal moeten besteden.
Is er een executeur benoemd, dan bestaat er recht op loon. Staat daarover niets in het testament? Dan heeft een executeur recht op 1 % van de waarde van de nalatenschap op de sterfdag van de overledene.
Is sprake van een door de rechtbank benoemde vereffenaar? Dat heeft deze recht op het loon dat aan het eind van de vereffening door de kantonrechter – conform de Recofa tarieven – wordt vastgesteld.
Sommige erfenissen zijn overzichtelijk. Als alles daarnaast in goed overleg gaat, dan kan een erfenis vrij snel worden afgewikkeld en verdeeld.
Jammer genoeg kan de afwikkeling ook heel complex zijn, doordat er veel schuldeisers zijn, het juridisch ingewikkeld is en/of de erfgenamen niet op één lijn zitten. Dan kan de afwikkeling jaren duren en zijn er soms procedures nodig om uiteindelijk tot afwikkeling/verdeling te kunnen komen.
Hoewel de afwikkeling per nalatenschap kan verschillen (bij beneficiaire aanvaarding gelden er bijvoorbeeld andere regels!), zetten wij hieronder uiteen welke stappen in het algemeen in elk geval door ons geadviseerd worden.