Legitieme portie
Minimum aanspraak voor kinderen
Geschatte leestijd: 14 minuten
Een ouder kan een kind onterven, maar dat betekent niet dat een kind helemaal geen rechten meer heeft. Een kind heeft altijd recht op de legitieme portie, een wettelijk minimum waar bij testament niet van kan worden afgeweken. Uit de praktijk blijkt dat over de legitieme portie veel wordt gediscussieerd. Veel voorkomende vragen zijn: hoe bereken je de legitieme portie, is de vordering opeisbaar, tellen schenkingen mee en moet er erfbelasting worden betaald. In deze bijdrage komen de meest voorkomende vragen…
Inhoudsopgave
- Wat is een legitieme portie?
- Wie heeft recht op de legitieme portie?
- Hoe groot is (het breukdeel van) de legitieme portie?
- Hoe bereken je de legitieme portie?
- Legitieme portie en schenkingen
- Wat komt in mindering op de legitieme portie?
- Wat moet ik doen als ik mijn legitieme portie wil?
- Bij wie moet ik aanspraak maken?
- Kan ik de legitieme portie meteen opeisen?
- Wie moet de legitieme portie betalen?
- Heeft een erfgenaam ook recht op de legitieme portie?
- Legitieme portie • Gerelateerde onderwerpen
Wat is een legitieme portie?
De legitieme portie is een minimum aanspraak dat een kind heeft in de nalatenschap van zijn ouder(s).
Bij testament kunt u de legitieme portie niet uitsluiten. Het is een wettelijke recht, ongeacht of een testateur dat nu wil of niet.
Bent u kind en maakt u aanspraak op de legitieme? Dan bent u “legitimaris”.
Als een kind is onterfd, is het geen erfgenaam. Een onterfd kind heeft dus geen recht op goederen van (spullen uit) de nalatenschap.
Een onterfde legitimaris krijgt alleen een vordering in geld, die vaak pas later opeisbaar is. Een legitimaris is dus geen erfgenaam, maar een schuldeiser van de nalatenschap.
Wie heeft recht op de legitieme portie?
Kinderen hebben recht op de minimum aanspraak. Is echter een kind vóór de ouder overleden en had hij of zij zelf kinderen, dan komen die (klein)kinderen in de plaats van het (voor overleden) kind en kunnen zij tezamen aanspraak maken op diens legitieme portie.
Een echtgenoot, broer of zus heeft geen legitieme portie en kan ook niet in de plaats komen als sprake is van een voor overlijden.
Hoe groot is (het breukdeel van) de legitieme portie?
Dat hang ervan af hoeveel kinderen de overleden ouder had en of er een echtgenoot is achter gelaten. Versimpeld gezegd is de legitieme portie de helft van het erfdeel krachtens de wet. Dus de helft van wat een kind als erfgenaam volgens de wet zou zijn toegekomen.
Een voorbeeld:
Laat een overledene een echtgenoot en vier kinderen na, dan is het wettelijk erfdeel dat aan ieder toekomt 1/5. De legitieme is de helft daarvan. In deze situatie is het breukdeel van de legitieme dus 1/10.
Hoe bereken je de legitieme portie?
Wilt u de aanspraak berekenen, dan zult u de zogenoemde “legitimaire massa” moeten vaststellen.
Bij het berekenen van de legitimaire massa is iets bijzonders aan de hand. U moet namelijk niet alleen kijken naar de omvang van de erfenis ten tijde van het overlijden, maar ook naar (bepaalde) schenkingen die in het verleden zijn gedaan. Ook dient u bij de berekening bepaalde schulden van de nalatenschap te betrekken.
De omvang van de nalatenschap wordt als het ware fictief vastgesteld. Voor de berekening van de legitieme portie doen we alsof de schenkingen niet hebben plaatsgevonden en het geschonken geld nog in de nalatenschap zit.
Waarom is dat?
Als een overledene ten tijde van zijn overlijden geen geld meer heeft – omdat hij alles heeft opgemaakt – dan is het wettelijke erfdeel “0” en daarmee de legitieme portie ook.
Het staat een persoon in beginsel vrij om te doen en te laten met zijn/haar geld wat hij/zij wil.
Lekker leven, mooi reizen en geld opmaken? Doen!
Bij de onterving, in het bijzonder bij de legitieme, heeft de wetgever daar een klein stokje voor gestoken. Het komt namelijk voor dat mensen eenvoudigweg niet willen dat een kind iets krijgt.
Het gebeurt dan ook niet zelden dat een persoon tijdens leven zoveel mogelijk geld op maakt om maar te voorkomen dat een kind later nog iets krijgt. Zoals hiervoor geschreven: dat mag. Maar als die persoon een deel van het vermogen ten laste van het onterfde kind heeft geschonken (bijvoorbeeld aan de andere kinderen), dan moet met de berekening van de legitimaire massa wél rekening worden gehouden met die schenkingen.
En niet alleen die schenkingen.
Legitieme portie en schenkingen
Welke schenkingen tellen mee bij de berekening van de legitieme?
De volgende schenkingen/giften spelen bij de berekening van de legitimaire massa een rol:
- Alle schenkingen/giften die zijn gedaan in de vijf jaar voor het overlijden;
- Alle schenkingen/giften die zijn gedaan aan een afstammeling die ook legitimaris is;
- Alle schenkingen/giften die zijn gedaan om een legitimaris te benadelen;
- Alle schenkingen/giften die de erflater tijdens zijn leven had kunnen herroepen;
- Alle schenkingen/giften met uitgestelde werking (de zogenoemde “papieren schenkingen”).
Voor de volledigheid: een schenking is altijd een gift, maar een gift is niet altijd een schenking.
Een schenking ziet vaak op het geven van iets (een geldbedrag of een auto), zonder tegenprestatie. Bij een gift is altijd sprake van een tegenprestatie. Bijvoorbeeld de verkoop van een woning aan een kind voor een veel lagere prijs dan de marktwaarde. Omdat een lagere waarde dan de marktwaarde is betaald, is daarin een gift gelegen. De omvang van die gift speelt mee bij de berekening van de legitieme. Lees meer over schenkingen en giften.
Het betrekken van schenkingen bij de legitieme portie is ten slotte iets anders dan de inbreng van schenkingen giften in de nalatenschap.
Hoe kom ik erachter of er schenkingen/giften zijn gedaan?
Maakt u aanspraak op de legitieme portie, dan is het verstandig om te vragen naar de stukken om die te kunnen berekenen. Daarnaast is het raadzaam een opgave te vragen van al de gedane schenkingen en giften in het verleden.
Sommige erfgenamen zullen een eerlijke opgave doen (voor zover zij bekend zijn met schenkingen), anderen zijn daar wellicht wat minder snel toe bereid.
Als legitimaris heeft u recht op het inzien van bepaalde stukken, zoals bijvoorbeeld de aangiften inkomstenbelasting of bankafschriften. Uit die stukken zou van schenkingen of giften kunnen blijken. Als u vermoedt dat een auto, woning, of bedrijf is verkocht voor een te lage waarde, dan zou u kunnen proberen de stukken die daarop zien op te vragen. Aan de hand daarvan, kunt u mogelijk een gift aantonen.
Wat komt in mindering op de legitieme portie?
Heeft een legitimaris zelf schenkingen gekregen, dan dienen ook die schenkingen te worden betrokken bij de legitimaire massa. Uit de legitimaire massa kunt u de legitieme portie berekenen. Om echter tot de daadwerkelijke legitimaire aanspraak te komen, zullen de schenkingen aan de legitimaris zelf weer van de berekende legitieme portie moeten worden afgetrokken.
Een ander punt van aandacht is hetgeen de legitimaris uit de erfenis had kunnen verkrijgen. Stel de legitimaris is onterfd, maar heeft wel een legaat gekregen. Veronderstel dat sprake was van een legaat van antieke kostbare (maar foeilelijke) kast. Stel voorts dat de legitimaris tegen de erfgenamen zegt “ik hoef die kast niet”, zodat hij dat legaat verwerpt. De waarde van die kast komt dan wel in mindering op de legitieme. Hij had immers iets uit de nalatenschap kunnen krijgen. Door dat te weigeren, komt dat in mindering op de legitieme portie.
Wat moet ik doen als ik mijn legitieme portie wil?
Als u aanspraak wilt maken op de legitieme portie, dan is actie nodig. U krijgt de legitieme portie niet vanzelf, maar alleen als u daar aanspraak op maakt.
En dat moet tijdig! Gaat er een periode van vijf jaar na het overlijden voorbij, zonder dat u aanspraak heeft gemaakt? Dan is uw recht vervallen. Het maakt daarbij niet uit of u wist van het overlijden of niet. Het is dus een harde termijn.
Het kan ook zijn dat de erfgenamen u een termijn stellen waarbinnen u moet laten weten of u de legitieme portie opeist of niet. Is die termijn redelijk geweest en heeft u niets laten weten, dan kan uw recht ook zijn vervallen.
Om die reden is het verstandig om de legitieme schriftelijk op te eisen. U kunt dan zo nodig later bewijzen dat u de aanspraak tijdig heeft gedaan.
Bij wie moet ik aanspraak maken?
U kunt u aanspraak bekend maken bij de executeur, vereffenaar en/of de erfgenamen. Is er geen executeur of vereffenaar, dan kunt u zich alleen wenden tot de erfgenamen.
Is er wel een executeur of vereffenaar, dan is hij/zij in eerste instantie formeel het aanspreekpunt. Om eventuele discussies te voorkomen adviseren wij in dat geval om zowel de executeur/vereffenaar als de erfgenamen (aangetekend) aan te schrijven.
Kan ik de legitieme portie meteen opeisen?
Dat hangt ervan af.
In beginsel kunt u zes maanden na het overlijden om betaling vragen. De vordering ontstaat direct als gevolg van het overlijden, maar de erfgenamen zijn niet verplicht om u eerder dan zes maanden daarna uit te betalen. De ervaring leert overigens dat het vaststellen van de omvang van de legitieme portie vaak langer duurt.
Is sprake van een langstlevende echtgenoot, of een samenwonende partner (met wie een notariële samenlevingsovereenkomst is gesloten) dan kan de overledene bij testament bepalen dat de legitieme portie eerst opeisbaar is na het overlijden van de langstlevende (als de legitieme portie door de langstlevende moet worden gedragen).
Als sprake is van de wettelijke verdeling, dan is de legitieme portie ook pas opeisbaar na het overlijden van de langstlevende (of wanneer de langstlevende failliet wordt verklaard of in de schuldsanering terecht komt).
Er bestaat een verschil tussen opeisen en aanspraak maken. Of u de legitieme portie kunt opeisen en wanneer, dat hangt er – zoals hiervoor beschreven – vanaf. U zult echter wel altijd binnen vijf jaar aanspraak moeten maken op de legitieme portie. Als aan u een redelijke termijn wordt gesteld, dan zult u dat soms zelfs eerder moeten doen!
Wie moet de legitieme portie betalen?
Dat hangt ervan af.
De legitieme portie is een schuld van de nalatenschap en moet dus in beginsel uit de erfenis worden betaald door de gezamenlijke erfgenamen.
Omdat bij de afwikkeling eerst de schulden van de nalatenschap moeten worden betaald, betekent dat ook dat de legitieme portie feitelijk voor gaat op een erfstelling (erfdeel van een erfgenaam).
Het kan zijn dat de nalatenschap niet toereikend genoeg is om de legitieme portie te betalen. Bijvoorbeeld omdat bij de berekening van de legitieme hoge schenkingen zijn betrokken. Is dat het geval, dan kunt u bij de begiftigde(n) (degene die de schenking of gift heeft gekregen) terecht.
Is de wettelijke verdeling van toepassing, of heeft erflater bepaald dat de legitieme ten laste van de langstlevende komt en de legitieme pas opeisbaar is bij het overlijden van de langstlevende? Dan is de langstlevende het aanspreekpunt, of eigenlijk: de erfgenamen van de langstlevende. In dat geval is de legitieme die is ontstaan als gevolg van het overlijden van de eerste ouder, een schuld in de nalatenschap van de langstlevende.
Heeft een erfgenaam ook recht op de legitieme portie?
Het antwoord daarop is ja. Elk kind heeft recht op de legitieme portie, of het kind is onterfd of niet.
Wilt u als erfgenaam ook aanspraak maken op de legitieme portie? Dan zult u wel goed moeten opletten. Welke situaties zijn denkbaar?
- Situatie 1: De legitieme portie is hoger dan uw aandeel in de nalatenschap als erfgenaam.
Kan dat? De legitieme is toch de helft van wat een erfgenaam krijgt? Dat klopt!
Het kan echter voorkomen dat de nalatenschap “0” of zelfs negatief is. Omdat schenkingen of giften in beginsel niet in de nalatenschap hoeven te worden gebracht, tellen zij bij de berekening van de omvang van de nalatenschap (en dus het erfdeel) niet mee.
De schenkingen en giften tellen wél mee bij de berekening van de legitieme portie.
Stel dat sprake is van twee broers (X en Y), die beiden als erfgenaam zijn benoemd. Aan broer X is 20 jaar geleden de woning van de ouders verkocht. X heeft daarvoor betaald, maar hij betaalde € 500.000,- minder dan de marktwaarde. Sprake is dan van een gift ter hoogte van dat bedrag. Hoewel de nalatenschap “0” is, bedraagt de legitieme portie van Y € 125.000,- (1/4 van € 500.000,-).
Y komt als erfgenaam dus op zijn legitieme portie “tekort”. In dat geval loont het voor Y om een aanvullend beroep op zijn legitieme portie te doen.
Waarom een aanvullend beroep op de legitieme portie? Omdat het gaat om hetgeen de erfgenaam op zijn legitieme tekort komt.
Zoals hiervoor beschreven komt al wat een erfgenaam uit de nalatenschap verkrijgt of had kunnen verkrijgen in mindering op zijn legitieme portie. Door een aanvullend beroep te doen op de legitieme, wordt voorkomen dat er een bedrag van de legitieme wordt afgetrokken.
In het voorbeeld hierboven is de nalatenschap niet toereikend om de legitieme van Y te betalen. Om toch betaling te kunnen krijgen kan hij “inkorten” bij de begiftigde (broer X).
Daarvoor zal Y actie moeten ondernemen, en wel binnen vijf jaar na het overlijden.
- Situatie 2: Het kan zijn dat een erfgenaam om welke reden dan ook de nalatenschap verwerpt. Hij verliest dan ook zijn aanspraak op de legitieme portie, tenzij hij gelijktijdig met de verwerping van de nalatenschap verklaart dat hij wel de legitieme portie wil ontvangen. Wij noemen dat “de contantenverklaring”.
Die verklaring dient in beginsel binnen drie maanden na het overlijden te worden gedaan. De kantonrechter kan deze termijn verlengen.
Ook bij verwerping geldt dat op de legitieme portie in mindering komt hetgeen een persoon (als erfgenaam of legataris) uit de nalatenschap had kunnen verkrijgen. Heeft iemand als erfgenaam recht op € 20.000,-, maar wordt de nalatenschap verworpen? Dan komt dit bedrag in mindering op de legitieme portie. Dat kan er (dus) ook toe leiden dat u ook als legitimaris niets (meer) ontvangt.
Dat is alleen anders als in het testament een zogenoemde “inferieure making” is opgenomen. Dat is een making onder een voorwaarde, last of bewind. Of een legaat dat verplicht tot iets anders dan de betaling van een geldbedrag.
Een dergelijke making kunt u straffeloos verwerpen, tenzij het inferieure karakter van de making wordt opgeheven op grond van de wet.
Daarvan is in twee gevallen sprake:
- Als is bepaald dat een legaat van een geldsom in termijnen moet worden betaald (aan de legataris die tevens legitimaris is) om de continuïteit van een beroep of bedrijf van erflater te waarborgen;
- Als sprake is van een testamentair bewind dat is ingesteld omdat de verkrijger (tevens legitimaris) ongeschikt of onmachtig is om in het beheer van de verkregen goederen te voorzien, of omdat zonder het bewind de verkrijging ten goede zouden komen aan diens schuldeisers.
Het berekenen van de legitieme portie kan behoorlijk ingewikkeld zijn en is dagelijks werk van een erfrechtspecialist. Heeft u als kind of als erfgenaam/langstlevende vragen over de legitieme portie of hulp nodig bij de berekening ervan?
Veel gestelde vragen over Legitieme portie
De legitieme portie is een minimum aanspraak dat een kind altijd heeft in de nalatenschap van zijn ouder(s), dus ook als het kind is onterfd. Het is een wettelijke recht, waarvan bij testament niet kan worden afgeweken.
Een kind dat aanspraak maakt op de legitieme portie wordt legitimaris genoemd.
Kinderen hebben recht op de legitieme portie. Is echter een kind vóór de ouder overleden en had hij of zij zelf kinderen, dan komen die (klein)kinderen in de plaats van het (voor overleden) kind en kunnen zij tezamen aanspraak maken op diens legitieme portie.
Een echtgenoot, broer of zus heeft geen legitieme portie en kan ook niet in de plaats komen als sprake is van een voor overlijden.
Nee, voor de legitieme portie gelden dezelfde spelregels als voor een “gewone” erfrechtelijke verkrijging. Dat betekent dat als de legitieme portie hoger is dan de fiscale vrijstelling, over het meerdere erfbelasting zal moeten worden betaald.
Is de nalatenschap niet toereikend om alle schulden te voldoen, dan moet worden gekeken naar de voorgeschreven volgorde van uitbetalen. Zowel de legitieme portie als een legaat is een schuld van de nalatenschap.
In de wet is bepaald dat de legitieme portie vóór gaat op het legaat. Dat betekent dat eerst de legitieme portie zal moeten worden betaald. Is er daarna nog iets over, dan kan dat worden aangewend om het legaat – al dan niet gedeeltelijk – uit te betalen.