Testament
Nalaten is doen!
Geschatte leestijd: 15 minuten
De wet bepaalt wie uw erfgenamen zijn. Wilt u andere erfgenamen benoemen, of wilt u dat een bijzonder goed (een schilderij, horloge, huis) per se bij iemand terecht komt? Dat kan! U zult dan wel in actie moeten komen en een uiterste wilsbeschikking (testament of codicil) moeten maken. Wilt u weten of een testament nodig is, wat u kunt regelen en wat goede redenen kunnen zijn om een testament te maken? Vraagt u zich af of het nodig is om een bestaand testament te herroepen of aanvullen, of wilt u graag een executeur benoemen? In deze bijdrage leest u de…
Wat is een testament?
Een testament is een “uiterste wilsbeschikking”. In een testament staat de laatste wil/ de laatste wens van de overledene. De persoon die een testament maakt, wordt testateur genoemd. Is de testateur overleden, dan spreken we van een erflater.
Waarom een testament?
Een testament is van belang als u wilt afwijken van de wettelijke regeling. Het kan zijn dat u andere (of extra) erfgenamen wilt benoemen, of dat u iemand expliciet wilt onterven. Dat kan, maar alleen als u een testament maakt.
Een testament is ook nodig als u een executeur en/of afwikkelingsbewindvoerder wilt benoemen.
Het kan ook zijn dat u wel wilt dat uw kind iets erft, maar u de regie wilt houden over het vermogen voor het geval uw kind op enig moment ook komt te overlijden. Ook daarvoor kunt u bij testament voorzieningen treffen.
U kunt ook in uw testament opnemen wie goed voor uw huisdieren moet gaan zorgen als u er niet meer bent.
Daarnaast kan het aan te bevelen zijn om een testament te maken vanwege de fiscale gevolgen. Dat speelt vooral bij de wat grotere vermogens. Bij testament kunt u de mogelijkheid bieden om na het overlijden bepaalde keuzes te maken. Keuzes die er bijvoorbeeld toe kunnen leiden dat er minder erfbelasting hoeft te worden betaald, of die de draagplicht van de erfbelasting wijzigen.
Er zijn maar een paar wettelijke bepalingen waar u niet van af kunt wijken. Ook niet bij testament. De legitieme portie is daar een goed voorbeeld van. Buiten die bepalingen heeft u een grote mate van vrijheid en kunt u bij testament heel veel zelf regelen op de manier die u wenst!
Laat u goed adviseren!
Goed advies over de gevolgen van uw wensen, ook op fiscaal vlak, is belangrijk. De keuzes die u maakt, maakt u uiteindelijk niet zozeer voor u zelf, maar voor uw erfgenamen. U zult niet willen dat er bij de afwikkeling problemen ontstaan, op welk vlak dan ook.
Goed advies over de inhoud van een testament kan soms ruzie of gedoe voorkomen. En dat is belangrijk, want hoe zonde is het als een groot deel van de erfenis op gaat aan discussies tussen de erfgenamen onderling!
Met een goed testament kunt u voorkomen dat er tijdens de afwikkeling van een nalatenschap problemen ontstaan.
Hoe maak ik een testament? De vormen van de uiterste wilsbeschikking
De Nederlandse wet kent een gesloten systeem daar waar het de uiterste wilsbeschikking(en) betreft. Een uiterste wil zal in de juiste vorm moeten worden opgemaakt om geldig te kunnen zijn.
Daargelaten zeer bijzondere omstandigheden (zoals oorlog, rampen crises) – waarvoor een noodtestament kan worden gemaakt – kent de wet drie vormen van uiterste wilsbeschikkingen die geldig zijn. Althans als aan de vormvereisten is voldaan.
Het (gewone) testament
Met een gewoon testament wordt bedoeld het testament dat door een notaris wordt geschreven en ondertekend. Dit testament wordt als notariële akte opgemaakt.
De notaris kan u adviseren over de gevolgen van uw wensen en zal uw wensen opschrijven. Na uw akkoord tekent u (samen met de notaris) het testament. De notaris zal vervolgens het testament laten registreren bij het CTR (Centraal Testamenten Register).
In dit register staan al de Nederlandse testamenten geregistreerd. Bij dit register kunt u (na het overlijden) navraag doen en laten controleren of iemand een testament heeft gemaakt.
Het (depot) testament
In een depot testament schrijft u zelf – in uw eigen woorden – op wat u wilt. Wat uw bedoeling is en wie uw erfgenamen zijn. Zo een document is dan geen notariële akte, maar een onderhandse akte. Let wel op: voor de rechtsgeldigheid is de gang naar een notaris wél nodig.
Of het verstandig is om voor een depot testament te kiezen, hangt ervan af. Omdat u de inhoud ervan meestal niet met een notaris bespreekt, kan de notaris u ook niet adviseren. Is sprake van een kleine overzichtelijke nalatenschap, dan hoeft dat geen probleem te zijn. Heeft u een groter vermogen, of is bijvoorbeeld sprake van een onterving, dan bestaat het risico dat u kansen laat liggen of er problemen ontstaan die voorkomen hadden kunnen worden.
Wilt u zelf een depot testament maken, let dan goed op het volgende:
- Het document moet persoonlijk zijn en van u alleen. U kunt dus niet samen met iemand anders (bijvoorbeeld uw echtgenoot) één document maken. Wilt u als echtpaar gebruik maken van de mogelijkheid om een depot testament op te stellen, dan moet u dus elk een eigen handgeschreven document maken.
- Het document moet zijn ondertekend. Is het getypt of voor u door een ander opgeschreven, en bestaat het uit meerdere bladzijden, dan moet elke bladzijde zijn genummerd en door u zijn ondertekend. U moet daarnaast zelf kunnen lezen. Dat betekent dat een onderhandse uiterste wil niet kan worden gemaakt door iemand die blind is of om andere redenen geen geschreven tekst tot zich kan nemen (bijvoorbeeld een analfabeet).
- U zult het document moeten afgeven aan een notaris, die het voor u in bewaring zal nemen. Dat kan in een gesloten envelop. De notaris hoeft dus niet te weten wat er in het document staat. Voor een rechtsgeldig depot testament zal de gang naar de notaris dus altijd nodig zijn.
Aan de notaris zult u wel moeten verklaren dat het stuk uw uiterste wil bevat, dat het stuk is ondertekend (eventueel per genummerde pagina), dat u kunt lezen en dat het stuk in bewaring is gegeven aan de notaris.
De notaris maakt van die verklaring een akte op, de zogenaamde “depot akte”. Deze akte wordt zowel door u als de notaris ondertekend.
Aan de notaris zult u wel moeten verklaren dat het stuk uw uiterste wil bevat, dat het stuk is ondertekend (eventueel per genummerde pagina), dat u kunt lezen en dat het stuk in bewaring is gegeven aan de notaris.
De notaris maakt van die verklaring een akte op, de zogenaamde “depot akte”. Deze akte wordt zowel door u als de notaris ondertekend.
Net als bij een gewoon testament zal de notaris in het CTR laten registreren dat er sprake is van een depot testament.
Het codicil
De laatste en meest eenvoudigste vorm is het codicil. Dat is een (door u zelf) met de hand geschreven document, voorzien van een datum en uw handtekening.
Een codicil kunt u alleen gebruiken voor de in de wet genoemde gevallen. Zo kunt u bij codicil bepalen dat kleding, bepaalde sieraden, bepaalde inboedelgoederen en bepaalde boeken aan iemand moeten toekomen. Ook kunt u er op die manier voor zorgen dat die specifieke goederen buiten de huwelijksgemeenschap van de door u beoogde erfgenaam/verkrijger vallen en dat bepaalde auteursrechten toekomen aan een specifieke persoon.
Maar dat is het.
U kunt dus wel de hiervoor – en dan met name – genoemde goederen aan iemand laten toekomen, maar niet “de inboedel”, een kunstcollectie of geld. Ook kunt u bij codicil geen specifieke erfgenamen (voor het geheel) benoemen, een persoon onterven of een executeur benoemen. Doet u dat wel, dan heeft dat juridisch geen effect.
Hoewel een codicil makkelijk is te maken én u niet naar een notaris hoeft, heeft het als nadeel dat u maar een zeer beperkt aantal zaken kunt regelen. Daarnaast kan over de inhoud van een codicil discussie ontstaan en misschien nog wel belangrijker: het codicil kan kwijt raken of onvindbaar gemaakt worden.
In de ideale wereld voeren de erfgenamen het codicil uit, maar het komt niet zelden voor dat een codicil niet (meer) wordt aangetroffen. Een codicil kan alleen effect hebben als het wordt gevonden en als het wordt getoond. Is het codicil weg(gemaakt), dan houdt het op. Een groot verschil met het (depot) testament, dat altijd wordt geregistreerd bij het CTR. Een codicil wordt niet geregistreerd.
Advies testament; erfrecht advocaat?
Het komt steeds vaker voor dat mensen die een testament willen maken ook een erfrecht advocaat benaderen. Soms wordt dat ook door de notaris geadviseerd. Waarom?
Als mensen ruzie of andere mogelijke problemen bij de afwikkeling van de erfenis voorzien, kan het goed lonen om bij het maken van een testament ook een erfrecht advocaat te laten meekijken. Een advocaat kijkt met een andere bril naar uw situatie en kan adviseren over de procesrechtelijke aspecten en de juridische (on)mogelijkheden. Het komt steeds vaker voor dat notarissen en erfrecht advocaten met elkaar samen werken om een dossier zo goed mogelijk “dicht te timmeren”.
Kan ik mijn testament nog veranderen?
Een testament kunt u altijd herroepen of aanvullen. Althans, zo lang u wilsbekwaam bent.
Herroept u een eerder testament – bijvoorbeeld omdat de omstandigheden zijn veranderd – dan heeft dat eerdere testament geen gelding meer. U kunt in de plaats daarvan een nieuw testament maken of het wettelijke erfrecht van toepassing laten zijn.
Als u een testament aanvult, blijft uw eerdere testament bestaan. Het volgende testament zal daarop dan de aanvulling zijn. Bent u bijvoorbeeld vergeten een executeur te benoemen? Of wilde u dat eerst niet, maar nu wel? Dan kan het aanvullen van uw testament een goede weg zijn. Zeker als het eerste testament dateert van voor 2003 en u de inhoud daarvan zo wilt laten.
Een voorbeeld daarvan is de zogenoemde ouderlijke boedelverdeling die onder het oude recht (het recht dat voor 2003 gold) kon worden gemaakt. Onder het nieuwe recht kan dat niet meer. Wat echter geldig was, blijft geldig. Ook onder het nieuwe recht. Wilt u de ouderlijke boedelverdeling handhaven, maar voor het overige nog wel iets wijzigen? Dan is het aanvullen van uw testament de aangewezen weg.
Wilt u uw testament herroepen of aanvullen? In beide gevallen is de gang naar een notaris noodzakelijk.
Is sprake van een codicil dat u niet meer wenst, dan kunt u dat eenvoudigweg verscheuren of weggooien. Een codicil is in beginsel alleen rechtsgeldig als het ook daadwerkelijk wordt aangetroffen.
Levenstestament
De laatste jaren is het zogenoemde levenstestament steeds meer bespreekbaar geworden. Een levenstestament is niet hetzelfde als een “gewoon” testament. Een gewoon testament ziet op de situatie na het overlijden. Een levenstestament ziet juist op de periode daarvoor.
In een levenstestament kunt u opnemen wie uw medische, financiële en persoonlijke kwesties voor u mag regelen als u daar zelf niet meer toe in staat bent. Bijvoorbeeld door ziekte of dementie. In zo een levenstestament kunt u aanwijzingen en zelfs opdrachten geven (bijvoorbeeld voor het doen van schenkingen).
Ook ten aanzien van een levenstestament is het belangrijk u te laten adviseren over de gevolgen. Het is vaak aan te raden om de taken van de gevolmachtigde goed te omschrijven en een vorm van toezicht in het leven te roepen. Dit mede om discussies (en mogelijk financieel misbruik) te voorkomen.
Conflicten over uw erfenis voorkomen?
Hoe goed een testament ook is, ruzie of conflict valt niet altijd te voorkomen. Dat kan verschillende redenen hebben.
Soms komt dat eenvoudigweg omdat één van de erfgenamen zich in het verleden tekort gedaan voelt. Het afwikkelen van de erfenis wordt dan ervaren (en in voorkomende gevallen: gebruikt) als hét moment om alsnog een rekening van vroeger te vereffenen. Dat soort situaties zijn moeilijk te voorkomen.
Hoe kunt u er zelf voor zorgen dat er zo min mogelijk strijd ontstaat of kan ontstaan?
Tips
- Zorg voor een duidelijke administratie van uw vermogen. Is er sprake van een (nieuw) huwelijk? Zorg ervoor dat inzichtelijk is wat eventueel tot uw privé vermogen en wat tot uw gemeenschappelijke vermogen behoort.
Is sprake geweest van een vooroverlijden van uw (eerste) echtgenoot en zijn er kinderen die in dat verband een niet opeisbare vordering op u hebben gekregen? Stel de omvang van die vordering (liefst in overleg met uw kinderen) vast. Dat kan discussies (en bewijsproblemen) voorkomen. - Heeft u een levenstestament waarin u één van uw kinderen als gemachtigde van uw bankzaken heeft benoemd, of wilt u zo’n document opstellen? Dan is het goed ook na te denken over een vorm van toezicht, of een verplichting tot jaarlijkse rekening en verantwoording. Veel discussies die bij advocaten terecht komen gaan over de vraag wat er met het vermogen van de ouder in de jaren voor het overlijden is gebeurd. Is er een verplichting tot het doen van rekening en verantwoording, of is er een vorm van toezicht, dan kan dat een groot deel van de discussies voorkomen.
- Zorg voor een goed en duidelijk testament.
- Laat u zich goed informeren over uw financiële en juridische positie als u een testament maakt. Heeft u kinderen en hebben zij een vordering op u? Die vordering is van belang bij het afwikkelen van uw nalatenschap. Soms kan het voorkomen dat die vorderingen zo groot zijn dat dit uw nalatenschap negatief maakt. Het is van groot belang dat u inzicht heeft in uw positie, want op die manier kunt u een goede planning en testament maken.
- Vreest u voor ruzie bij de afwikkeling, of wilt u een kind onterven omdat u meent dat hij/zij zelf niet bij machte is om over vermogen te beschikken? Bespreek al de situaties eerlijk met de notaris en/of een erfrechtspecialist. Vaak zijn er meer mogelijkheden dan u vooraf zelf kunt overzien.
- Overweeg een executeur te benoemen, zeker als u ervoor vreest dat de erfgenamen er onderling niet goed uit kunnen komen. Een executeur zal de nalatenschap beheren en de schulden van de nalatenschap (waaronder legaten) betalen. Een executeur maakt de nalatenschap gereed voor verdeling. Is de afwikkeling afgerond, dan geeft de executeur het restant van de nalatenschap af aan de erfgenamen opdat zij tot verdeling ervan kunnen overgaan. Vreest u tevens dat de erfgenamen zelf niet tot een verdeling kunnen komen? Dan kunt u ervoor kiezen om ook een executeur-afwikkelingsbewindvoerder te benoemen. U kunt daarbij zelf bepalen welke bevoegdheden deze persoon precies krijgt en of hij/zij wel of niet met de erfgenamen in overleg moet treden.
- Geef de erfgenamen richtlijnen.
- Zijn er spullen van emotionele waarde? Dan kan het goed zijn in het testament vast op te nemen wie welk goed krijgt. Dat kan met behulp van een legaat.
Wilt u zover niet gaan, dan kunt u de erfgenamen ook een richtlijn geven en bijvoorbeeld voorschrijven dat als er een conflict is over de verdeling er moet worden geloot. In dat geval is het ook verstandig om de wijze van loting vast voor te schrijven, want de ervaring leert dat ook daarover veel discussie plaats vindt.
Een andere veel voorkomende richtlijn gaat over de waardering van goederen. Wat is een huis of een antieke kast waard? Ook dat is vaak voer voor discussie, conflict en procedures. In uw testament kunt u voorschrijven op welke wijze goederen moeten worden gewaardeerd. U kunt zelfs voorschrijven wat er moet gebeuren als ook dat tot conflict leidt; bijvoorbeeld door het aanwijzen van een derde die in zo een geval de knoop moet doorhakken. - Soms kan het tenslotte lonen het testament te beginnen met een inleiding. Een inleiding waarin staat – waarin u uitlegt – waarom u bepaalde keuzes heeft gemaakt. Zo een inleiding kan tot begrip en duidelijkheid leiden. Mocht u daarvoor kiezen, dan is wel van groot belang dat die inleiding heel goed wordt geformuleerd. Want daar waar het tot begrip kan leiden, kan het – bij gebrekkige formulering – ook (juist) tot discussies leiden. Het hangt van uw specifieke situatie af of het wijs is het testament met een dergelijke inleiding te beginnen.
Wilt u overleggen over het maken van een testament of codicil, of heeft u hulp nodig bij de uitleg van een testament?
Veel gestelde vragen over Testament
Een testament is een notariële akte waarin u kunt aangeven wie uw erfgenamen zijn, en wie wat krijgt na uw overlijden.
In een testament kunt u afwijken van de wettelijke bepalingen. Wilt u niet dat de wettelijke erfgenamen ook uw erfgenamen zijn? Dan is het maken van een testament noodzakelijk. Dat is ook het geval als u op andere punten van de wet wilt afwijken of voorzieningen wilt treffen, zoals bijvoorbeeld het benoemen van een executeur en/of een afwikkelingsbewindvoerder.
Een testament wordt ook vaak ingezet om ervoor te zorgen dat uw nalatenschap in fiscaal opzicht zo vriendelijk mogelijk op uw erfgenamen overgaat. Een goed testament kan erfbelasting besparen!
Nee, een rechtsgeldig (depot) testament kan volgens de Nederlandse wet alleen worden gemaakt door inschakeling van een notaris. Wel kunt u in sommige gevallen volstaan met een codicil. Dat is een handgeschreven, gedagtekend en ondertekend document waarin u bepaalde goederen aan iemand kunt nalaten. Let wel op: alleen bepaalde inboedelgoederen of sieraden kunnen in een codicil worden opgenomen. Een bepaalde geldsom kunt u formeel niet bij codicil aan iemand toekennen.
Een testament kan worden gemaakt door personen die 16 jaar of ouder én wilsbekwaam zijn. Let op: voor een rechtsgeldig testament zult u wel een notaris moeten inschakelen.
U kunt uw testament wijzigen door het aan te vullen of te herroepen. In beide gevallen zult u een notaris moeten inschakelen.
Dat hangt af van de complexiteit en de route die u kiest. Gaat u naar een gewone notaris, dan kost een testament gemiddeld tussen de € 400,- en € 700,-. Bent u een echtpaar en wilt u beiden een testament? En wilt u daarnaast een levenstestament? Dan wordt vaak een prijsafspraak gemaakt voor al die akten.
Tegenwoordig worden online ook alternatieven geboden. Die zijn doorgaans voordeliger dan het bezoek aan een gewone notaris, omdat een akte wordt voorbereid aan de hand van een online vragenmodule. Met name bij de wat complexere nalatenschappen/wensen en vermogens lijkt een “live bezoek” bij een “gewone notaris” die goed is ingevoerd in het erfrecht het meest voor de hand te liggen.