Schenking • Gift
Schenken; voor het leven na de dood. Eens gegeven blijft gegeven?
Estimated reading time: 11 minuten
Er bestaat veel onduidelijkheid over schenkingen en giften in relatie tot een erfenis én daarover wordt (te) vaak geprocedeerd. Wat is het verschil tussen een schenking en een gift? Een schenking is altijd een gift, maar een gift is niet altijd een schenking. Bij een gift is altijd sprake van een tegenprestatie (bijvoorbeeld verkoop tegen…
Inhoudsopgave
- Schenken en het erfrecht.
- Wat is een schenking? Wat is een gift?
- Hoe kunt u schenken
- Eens gegeven blijft gegeven?
- Kunt u een schenking na het overlijden terugdraaien?
- Wanneer er schenkingen een rol in het erfrecht spelen.
- Schenking en verdeling
- Schenking en legitieme portie
- Schenking • Gift • Gerelateerde onderwerpen
Schenken en het erfrecht.
Erven en schenken gaan (fiscaal gezien vaak) hand in hand. Vraag die vaak aan de orde komt is of een schenking of een gift een rol speelt bij de afwikkeling van de erfenis.
Een schenking wordt vaak als een voorschot op de toekomstige erfenis gezien. En als men tijdens leven al wat vermogen “kwijt kan”, dan geeft men liever met “de warme hand”, dan na overlijden: “met de koude”.
Mensen gebruiken schenkingen ook om het toekomstige nalatenschapsvermogen in civiele en fiscale zin te verkleinen.
In civiele zin kunt u ervoor zorgen dat er méér vermogen bij de één dan bij de ander terecht komt. Zwarte schapen bestaan ook (of juist) in het erfrecht. Het kan ook zijn dat een persoon geen relevante nabestaanden heeft en tijdens leven graag schenkt aan goede doelen.
In fiscale zin is schenken een goede “estate plannnings tool”. Zeker bij de wat grotere vermogens is schenken ook om die reden (het besparen van erfbelasting in de toekomst) geliefd. In veel families worden de jaarlijks fiscaal vrijgestelde schenkingen, alsmede de eenmalige vrijstellingen zoals de jubelton, volledig benut.
We kennen ook een typisch Nederlandse schenking… Het schenken zonder daadwerkelijk te schenken; de zogenoemde “papieren schenking”. Zo een schenking is een uitgestelde schenking bij notariële akte, eerst opeisbaar na het overlijden. Men kan door op die manier te schenken gebruik maken van de jaarlijkse vrijstelling(en), zonder dat zij direct (in datzelfde jaar) hoeven af te rekenen.
Dat afrekenen mag eerder, maar hoeft formeel pas na het overlijden. Maakt men op goede wijze gebruik van deze vorm van schenken, dan schenkt men “op papier”. In eerste instantie behoudt de schenker het vermogen, maar kan de schenker/begiftigde wel gebruik maken van de fiscale vrijstelling, althans onder de voorwaarde dat de schenker jaarlijks de rente aan de begiftigde vergoed.
Tot slot zien we in de praktijk geregeld dat de bankrekening van vader of moeder vlak voor het overlijden is geslonken. Soms is duidelijk dat er schenkingen zijn gedaan (bijvoorbeeld omdat dit op de afschriften staat vermeld), maar in andere gevallen kan ook slechts sprake zijn van bankopnames en speelt soms de vraag wie de opnames heeft gedaan en waarom.
Wat is een schenking? Wat is een gift?
Een schenking is altijd een gift, maar een gift is niet altijd een schenking. Wat is het verschil?
Bij een gift is altijd sprake van een tegenprestatie. Denk aan de verkoop van een woning tegen een (te) lage waarde. Als er een omvangrijk verschil is tussen de marktwaarde en de verkoopwaarde, kan men dat verschil in voorkomende gevallen beschouwen als een gift.
Een schenking is altijd “om niet”. Met andere woorden: bij een schenking speelt geen (althans geen direct aan te wijzen) tegenprestatie.
Hoe kunt u schenken
Een schenking is – tenzij sprake is van een papieren schenking – in beginsel vormvrij. Dat betekent dat een schenking zowel mondeling als schriftelijk kan worden overeengekomen.
Daarnaast geldt een schenking in juridisch opzicht als aanvaard, als de begiftigde de schenking – nadat hij daarvan heeft kennis genomen – niet direct heeft afgewezen.
Schenken kan dus makkelijk; mondeling. En daarnaast geldt het direct als aanvaard, tenzij het is afgewezen. Deze regels leiden er echter ook toe dat mensen geregeld procedures aanspannen over (het terugdraaien van) schenkingen.
Eens gegeven blijft gegeven?
Dat hangt ervan af.
In beginsel geldt; eens gegeven blijft gegeven. Dat is slechts anders als de schenker de schenking “herroepelijk” heeft gemaakt. Is daarvan sprake, dan kan de schenker het geld terug vragen (of zelfs: terug eisen).
Kunt u een schenking na het overlijden terugdraaien?
Ja, soms kunt u de rechtsgeldigheid van een schenking achteraf aantasten en kunt u een schenking – ook na het overlijden van de schenker – vernietigen.
Dat kan bijvoorbeeld in de volgende gevallen:
- Als de schenker ten tijde van de schenking op grond van een geestelijke stoornis zijn/ haar wil niet meer kon bepalen.
Om een beroep op deze grond te laten slagen, moet men – bij betwisting – bewijzen dat er ten tijde van de schenking sprake was van een geestelijke stoornis. En wel in die mate dat de schenker zijn wil niet meer kon bepalen.
Het bewijs van die stelling is vaak moeilijk te leveren, maar als de rechtshandeling nadelig was (hetgeen bij een schenking vaak het geval is), dan wordt vermoed dat de verklaring onder invloed van de stoornis is gedaan.
De schenker kan over het algemeen zelf geen beroep doen op deze vernietigingsgrond (als de wil blijvend is gestoord), maar dienst bewindvoerder of curator kan dit wel. Na het overlijden van de schenker kan de vernietigingsgrond worden ingeroepen door de erfgenamen (of de executeur/vereffenaar).
- Als de schenking tot stand is gekomen door misbruik van omstandigheden.
Als een persoon op leeftijd – die zich in een afhankelijke positie bevindt – een schenking doet, dan kan sprake zijn van misbruik van omstandigheden. Dat kan, maar hoeft zeker niet.
In de praktijk zien wij geregeld dat kinderen het eenvoudigweg niet eens zijn met schenkingen die eerder door de ouder zijn gedaan. Dat is niet genoeg. Hoofdregel is dat een ouder mag doen en mag laten met zijn geld wat hij/zij wil, zolang de ouder de legitieme portie geen geweld aan doet.
Vernietigen op grond van misbruik van omstandigheden wordt meestal door een ander dan de schenker zelf gedaan. Hoewel in Nederland de regel geldt “wie stelt moet bewijzen”, geldt er voor deze vernietigingsgrond een omkering van de bewijslast.
Als de schenker aannemelijk kan maken dat de schenking door misbruik tot stand is gekomen, rust bij begiftigde de bewijslast van het tegendeel. Die zal dus moeten bewijzen dat van misbruik geen sprake is geweest. Als die bewijslast eenmaal is omgedraaid, kan dat een lastige opgave zijn.
- Is sprake van een echtpaar en doet één van de echtelieden een ongebruikelijke bovenmatige gift, dan is de toestemming van de andere echtgenoot noodzakelijk. Ongeacht het huwelijksvermogensregime!
Als geen toestemming is verleend, is de gift/schenking vernietigbaar.
Het is in beginsel de echtgenoot die een beroep kan doen op dit artikel. Is deze echtgenoot echter overleden, dan komt het beroep soms ook toe aan diens erfgenamen. De literatuur en de rechtspraak is daarover verdeeld.
- Als een schenking wordt gedaan terwijl de schenker weet dat daarmee een schuldeiser zal worden benadeeld.
Onder bijzondere omstandigheden kan in een geval als dit een beroep worden gedaan op de zogenoemde “actio Pauliana”. Een schuldeiser die (dreigt te worden) benadeeld, kan een beroep doen op dit artikel.
In relatie tot het erfrecht is denkbaar dat de kinderen een vordering op de langstlevende (stief)ouder hebben gekregen in verband met het overlijden van de eerste ouder.
Doet de langstlevende schenkingen met als gevolg dat de vorderingen van de kinderen niet meer kunnen worden voldaan, dan kan worden getracht met een beroep op de actio Pauliana de schenking ongedaan te maken.
Wanneer er schenkingen een rol in het erfrecht spelen.
De vraag naar hoe om te gaan met schenkingen speelt vaak een rol bij verdelingsvraagstukken en bij de legitieme portie.
Dat zijn andere discussies dan die over het vernietigen van schenkingen, zoals hiervoor weergegeven. Als u een schenking kunt vernietigen, draait u als het ware de schenking terug en komt het geschonken bedrag terug in de nalatenschap.
Schenking en verdeling
Het kan gebeuren dat aan een erfgenaam (meestal een kind) voorafgaand aan het overlijden schenkingen of giften zijn gedaan. Voor de anderen voelt het dan soms niet altijd even eerlijk als die erfgenaam evenveel uit de nalatenschap krijgt als zij. Een veel voorkomende vraag is of men bij de verdeling rekening moet houden met die eerdere schenkingen.
Het antwoord daarop is: nee, tenzij.
De hoofdregel in het nieuwe erfrecht (het recht dat sinds 2003 geldt) is dat schenkingen of giften niet in de nalatenschap hoeven te worden gebracht, tenzij dat ten tijde van de schenking óf bij testament is bepaald. Is dat het geval, dan moet wel rekening worden gehouden met die schenking.
Let wel op: onder het oude recht was de hoofdregel precies andersom. Toen moesten schenkingen altijd worden ingebracht, tenzij bij de schenking of bij testament was bepaald dat dit niet zou hoeven gebeuren.
In de wet is ook bepaald dat het nieuwe recht geldt vanaf 2003, maar dat het oude recht nog van toepassing is op situaties van voor 2003.
Dat kan tot vreemde situaties én scheve gezichten leiden. Als aan het ene kind een grote schenking is gedaan voor 2003 en aan een ander kind na 2003, dan zal het ene kind de schenking wel moeten inbrengen en de ander niet.
Het kind dat de schenking moet inbrengen, zal dan per saldo dus minder uit de nalatenschap krijgen. Dat is ook het geval als het kind dat na 2003 een schenking heeft gekregen, een veel grotere schenking heeft gehad. Als dan wordt volhardt in het moeten inbrengen van de schenking van voor 2003, dan leidt dat vaak (begrijpelijkerwijs) tot onenigheid.
Schenking en legitieme portie
Het staat een persoon vrij om te doen en te laten met zijn/haar geld wat hij/zij wil, en dus ook om geld weg te schenken. Echter, bij de berekening van de legitieme portie spelen bepaalde schenkingen wel een rol. Dit om te voorkomen dat een persoon zijn vermogen ten nadele van een kind geheel weg schenkt.
Wilt u de legitieme portie berekenen, dan moet u niet alleen kijken naar de omvang van de erfenis ten tijde van het overlijden. U zal ook rekening moeten houden met de schenkingen die in het verleden zijn gedaan.
De omvang wordt als het ware fictief vastgesteld. Met andere woorden: voor de berekening van de legitieme doen we alsof de schenkingen niet hebben plaatsgevonden en het geschonken geld nog in de nalatenschap zit.
Het is voor de berekening van de legitieme portie dus niet nodig om die schenkingen te vernietigen. Sterker nog: dat kan vaak ook niet.
Meer informatie over de berekening van de legitieme portie, welke schenkingen meetellen in de legitieme portie en hoe dat uitpakt?
Heeft u vragen – of wilt u advies over – (het doen) van schenkingen?
Bent u bewindvoerder of erfgenaam en wordt u geconfronteerd met schenkingen of mutaties waarvan u zich afvraagt of u daar iets mee zou moeten?
Veel gestelde vragen over schenkingen in een erfenis.
Een schenking is altijd een gift, maar een gift is niet altijd een schenking. Wat is het verschil?
Bij een gift is altijd sprake van een tegenprestatie. Bijvoorbeeld de verkoop van een woning tegen een (te) lage waarde. Is sprake van een omvangrijk verschil in marktwaarde en verkoopwaarde, dan kan het verschil worden gezien als een gift.
Bij een gift is altijd sprake van een tegenprestatie. Bij een schenking is dat niet het geval. Een schenking is altijd “om niet”.
Een schenking is in beginsel vormvrij en kan dus zowel mondeling als schriftelijk plaatsvinden.
Dat is anders als sprake is van een zogenoemde “papieren schenking” of anders ook wel genoemd “ de schenking ter zake des doods”. Zo een schenking zal – om geldig te zijn – bij notariële akte moeten worden overeengekomen. Is dat niet gebeurd en is de schenking voor het overlijden van de schenker niet uitgevoerd, dan komt de schenking te vervallen.
Dat hangt ervan af. Krijgt u een schenking die lager is dan de fiscale vrijstelling, dan hoeft u daarover geen belasting te betalen. Als de schenking hoger is, dan zult u over het meerdere wel schenkbelasting moeten betalen.
Let op: soms wordt afgesproken dat de schenker óók de schenkbelasting betaalt. In dat geval ziet de belastingdienst die betaling óók als een schenking. Over dat bedrag zult u vervolgens dus ook weer belasting moeten betalen.
In het algemeen geldt dat als een schenking voor 2003 is gedaan, die schenking moet worden betrokken bij de verdeling van de erfenis. Dat is anders als de schenker bij de schenking of in het testament anders heeft bepaald.
Is de schenking na 2003 gedaan, dan is dat precies andersom. De schenking hoeft niet te worden betrokken, tenzij dat bij de schenking of bij testament is bepaald.
Bij de berekening van de legitieme portie moeten bepaalde schenkingen van vroeger worden betrokken